Ýazuwa geçiriň(print)

ç) ATLARYN ÝÖNKEME BILEN ÜÝTGEÝIŞLERI

430-njy gönüme. Aşakdaky atlary okaň we olaryň sonuňa goşulan goşulmalary aýdyň.

1.Elim, narym, gülüm, guşum, enem, atam.

2.Eliň, naryň, gülüň, guşuň, eneň, ataň.

3.Eli, nary, güli, guşy, enesi, atasy.

1.Elimiz, narymyz, gülümiz, guşumyz, atamyz, enemiz.

2.Eliňiz, narynyz, gülüňiz, guşuňyz, ataňyz, eneňiz.

3.Eli, nary, güli, guşy, atasy, enesi.

Ýokarda getirilen atlaryň sonuňa goşulan goşulmalaryň ýökeme goşulmalarydygyny unutmaň.

ATLARYŇ ÝÖŇKEME GOŞULMALARY:

Birligi:	Köplügi:
Menlik -ym, -im, -um, üm, -m	-ymyz, -imiz.-umyz, -ümiz, -myz, -miz
Senlik -yň, -iň, -uň, -üň, -ň	-yňyz, -iňiz, -uňyz, üňiz, -ňyz, -ňiz
Olluk -y, -i, -sy, -si	-y, -i, -sy, -si

431-njy gönüme. Sözlemleri okaň we has gara ýazylan sözleri nusgadaky ýaly edip göçüriň.

1. Biziň Watanymyz hemişelik Bitarap döwletdir.

2. Meniň doganym obada ýaşaýar. Olaryň obasy gün-günden gözelleşýär.

3. Seniň gyzykly kitabyň barmy? Siziň mekdebiňiz täze guruldymy?

4. Oraz meniň dostum. 01 siziň goňşyňyz.

5. Biziň öýümiz şäheriň merkezinde ýerleşýär.

6. Meniň öten ýylky eken gülüm oňat boý alypdyr.

7. Mergen Sähediň goňşusy hem-de dosty.

NUSGA: Watan— asyl söz, -ymyz — birinji ýoňkemäniň köpläginiň goşulmasy.

* * * *

432-njy gönüme. Soňy çekimsiz sese gutarýan atlaryň ýöňkeme goşulmalaryny okaň we ýat tutuň.

Ýöňkemeler.	Birligi	Köplügi
Menlik Senlik  Olluk	-ym, -im, -um, -üm -yň, -iň, -uň, -üň -y, -i	-ymyz, -imiz, -umyz,-ümiz -yňyz, -iňiz, -uňyz, -üňiz -y, -i

433-njy gönüme. Aşakdaky atlary ýöňkemeleriň birligi we köplügi bilen üýtgedip, depderiňize ýazyň.

Kitap, dost, depder, gül, gol, söz, galam, el.

Nusga:

Birligi:	Köplügi:
1. Kitabym, ... 2. Kitabyň, ... 3. Kitaby, ...	Kitabymyz, ... Kitabyňyz, ... Kitaby, ...

Soraglara dilden jogap beriň.

1.Ýokarda ýöňkeme bilen üýtgeden atlarynyzyň soňy nähili seslere gutarýar?

2.Şolar ýaly sese gutarýan atlaryň ýoňkeme goşulmalaryny aýdyň.

* * * *

434-njy gönüme. Sözlemleri okaň we ýoňkeme bilen üýtgän atlary depderiňize göçüriň.

1. Biziň welaýatymyz Balkan welaýaty. Ýaşaýan şäherimiz Nebitdag şäheri. Ol ýurdumyzyň günbatar tarapynda ýerleşýär.

2. Siziň welaýatyňyzyň ady näme? Siziň ýaşaýan etrabyňyz haýsy etrap? Siziň etrabyňyz haýsy tarapda ýerleşýär?

3. Meniň täze welosipedim bar. Ony maňa doganym alyp berdi.

4. Merdanyň kitaby sendemi? Ol sende diýip aýtdy.

5. Men ýoldaşym bilen siziň jaýyňyzy gördüm. Doganyň bilen öýüňize bardym.

Göçüren sözleriňize haýsy ýöňkemäniň goşulmasynyň goşulandygyny aýdyň.

* * * *

435-njy gönüme. Menlik we senlik ýöňkemeleri bilen üýtgedilen atlary okaň we soraglara jogap beriň.

BIRLIGI:

Gözüm, guşum, çölüm, dulum.

Gözüň, guşuň, çölüň, duluň.

KÖPLÜGI:

Gözümiz, guşumyz, çölümiz, dulumyz.

Gözüňiz, guşuňyz, çölüňiz, duluňyz.

SOR AGLAR:

1. Ýokarky  ýöňkemeler bilen üýtgedilen atlaryň düýp sözlerini we olaryň näçe bogunlydygyny aýdyň.

2.Şol atlar nähili sese gutarýarlar?

3.Olaryň  düýp sözlerindäki çekimli dodaklanýan  ýa-da dodaklanmaýan çekimlimi?

Bulara goşulan ýöňkeme goşulmalaryny aýdyň.

436-njy gönüme. Köp nokatlara derek degişli ýöňkeme goşulmalaryny ýazyp, sözlemleri göçüriň.

1. Meniň söz... bilen razylaşdylar. Seniň söz... bilen razylaşylany gowy zat.

2. Biziň söz..., siziň söz... iki çykmaly däldir.

3.Meniň dost... —seniň dost..., seniň dost...—meniň dost... .

4.Biziň tutýan ýol... hak ýoldur. Ol halkyň bähbidini goraýan ýoldur.

5. Biz size göz... bilen gören zadymyz barada gürrüň berdik.

6. Bizin öý... siziň öý... bilen ýanaşyk.

Köp nokatlara derek ýazan goşulmalaryňyzyň nähili atlara goşulýandygyny aýdyň.

* * * *

437-njy gönüme. Aşakdaky atlary ýöňkemeleriň birligi we köplügi bilen üýtgedip, depderiňize ýazyň.

Gol, söz, ýol, gül, düz, köl.

NUSGA:

BIRLIGI:  Duz-um, ...  Duz-uň, ... Duz-y, ...

KÖPLÜGI: Duz-umyz, ... Duz-uňyz, ... Duz-y, ...

Ýokarky atlaryň düýp sözüniň näçe bogunlydygyny we olara goşan ýöňkeme gosulmalaryňyzy aýdyň.

* * * *

438-njy gönüme. Menlik we senlik ýöňkemeleri bilen üýtgedilen atlary okaň. Olara degişli soraglara jogap beriň.

BIRLIGI:

Ýorganym, elim, başym, depderim.

Ýorganyň, eliň, başyň, depderiň.

KÖPLÜGI:

Ýorganymyz, elimiz, başymyz, depderimiz.

Ýorganyňyz, eliňiz, başyňyz, depderiňiz.

SOR AGLAR:

1. Ýokarky ýöňkeme bilen üýtgedilen atlaryň düýp sözlerini aýdyň.

2.Olaryň düýp sözleri näçe bogunly?

3.Bir bogunlylarynda dodak çekimli barmy?

4.Bulara goşulan ýöňkeme goşulmalaryny aýdyň.

439-njy gönüme. Köp nokatlara derek degişli ýöňkeme goşulmalaryny ýazyp, aşakdakylary göçüriň.

440-njy gönüme. Aşakdaky atlary ýöňkemeleriň  birligi we köplügi bilen üýtgedip, depderiňize ýazyň.

Ýorgan, ýassyk, mekdep, pil, diş, iş.

NUSGA:

Her sözüň sonuňa goşan ýöňkeme goşulmaňyzy aýdyň we şol goşulmanyň goşulmagynyň sebäbini düşündiriň.

* * * *

441-njy gönüme. Şygry labyzly okaň we has gara ýazylan sözleriň  haýsy ýöňkemededigini aýdyň.

EJEMIŇ DOGLAN GÜNI

Ý. Agageldiýew

442-njy gönüme. Soňy çekimli sese gutarýan atlaryň  ýöňkme goşulmalaryny okaň we ýat tutuň.

Ýoňkemeler	Birligi	Köplügi
Menlik	-m	-myz, -miz
Senlik	-ň	-ňyz, -ňiz
Olluk	-sy, -si	-sy, -si

* * * *

Ene, eje, ýeňňe ýaly garyndaşlygy aňladýan sözlerden beýleki  sesine gutarýan atlara menlik, senlik ýöňkemeleriň iň goşulmasy goşulanda, şol e sesi ä sesine öwrülýär. Meselem: keçe-keçäm, keçäň, keçämiz, keçäňiz; eje-ejem, ejeň, ejemiz, ejeňiz. Ene sözi has at bolanda soňundaky e sesi birinji, ikinji ýöňkemelerde ä sesine geçýär. Meselem: Enäm, Enämiz, Enäň, Enäňiz.

* * * *

Iki bogunly y, i seslerine gutarýan birinji bognunda dodak çekimlisi bolan atlara olluk ýöňkemesiniň goşulmasy goşulanda, olaryň soňundaky y. i çekimlileri u,ü seslerine öwrülýär. Meselem: süri-sürüsi, guzy-guzu-sy, dürbi-dürbüsi.